Prvi korak: priprema para za postupak
Priprema obuhvata sledeće:
- Detaljnu anamnezu odnosno razgovor sa parom koji podrazumeva prisustvo eventualnih hroničnih oboljenja, prethodnih operacija, životne navike: pušenje, konzumiranje alkohola, upotreba ili izloženost nekim drugim toksičnim sredstvima koja bi mogla oštetiti reproduktivnu funkciju.
- U okviru pripreme potrebno je uraditi kompletan ginekološki i ultrazvučni pregled kao i PAPA test, kolposkopiju, cervikalni, vaginalni bris, bris na bakterijsku vaginozu i bris na hlamidiju.
- Uloga ultrazvuka je posebno bitna u određivanju jednog od parametara rezerve jajnika (sposobnosti jajnika da proizvodi jajne ćelije), koji se zove AFC (broj antralnih folikula promera od 2 do 9 mm), zatim volumena jajnika, prisustva eventualnih anomalija materice (pregrada, polipa, mioma), detekciju policističnog izgleda jajnika i prisustvo endometriotičnih ili drugih cista.
- Potrebno je uraditi i hormonski status pacijentkinje koji podrazumeva određivanje reproduktivnih hormona od drugog do četvrtog dana ciklusa: FSH, LH, estradiol, progesterone, testosterone, TSH, T3, T4, prolaktin, a posebno je značajan AMH (antimilerov hormon) čije se vrednosti koriste za procenu ovarijalne rezerve u kombinaciji sa prethodno pomenutim AFC.
- Sledeće su serološke analize na viruse i druge mikroorganizme: hepatitis B, hepatitis C,HIV, toxoplazmoza, rubela i sifilis. Ove serološke analize treba da urade oba partnera.
- U toku pripreme muškog partnera potrebno je uraditi sledeće: spermogram, spermokulturu ,bris uretre (klasičan bakteriološki i bris na hlamidiju).
- U okviru pripreme nekada može biti indikovana histeroskopija, laparoskopija ili primena nekih drugih procedura pre započinjanja samog postupka, kako bi se otklonili svi faktori koji bi mogli da smanje uspeh vantelesne oplodnje.
Drugi korak: stimulacija ovulacije
- Da bi se odlučili za vrstu protokola, vrstu i dozu lekova uzimamo u obzir sledeće parametre: ovarijalnu rezervu (određuje se na osnovu vrednosti AMH i AFC-a), godine pacijentkinje, odgovor jajnika na stimulaciju ovulacije u eventualnim prethodnim postupcima vantelesne oplodnje, kao i BMI.
- U toku stimulacije ovulacije vrše se serijska merenja nivoa hormona i ultrazvučni pregled, odnosno merenje veličine i broja folikula kao i debljina i izgled endometrijuma, i na osnovu toga se koriguje terapija odnosno doza lekova.
- Kada je reč o stimulaciji ovulacije najbolji odgovor imaju pacijentkinje sa 10-15 antralnih folikula na početku stimulacije, tj normal risponderi (pacijentkinje sa očekivanim normalnim odgovorom) kod kojih je i najbolji odgovor na stimulaciju i kod njih najlakše možemo predvideti kakav odgovor može biti.
- Postoje dve krajnosti odgovora pacijentkinja na stimulaciju u odnosu na normal rispondere. Jedna kategorija pacijentkinja su one koje imaju manje od 5 antralnih folikula i AMH manji od 0,5-1ng/ml. Ove pacijentkinje često imaju i smanjen volumen jajnika, a značajno smanjenje je kada je on ispod 3ml. Kod takvih pacijentkinja je odgovor na stimulaciju često slab i neadekvatan čak i pri visokim dozama lekova (gonadotropina) i u takvim postupcima dobijamo mali broj jajnih ćelija. Druga grupa su pacijentkinje koje najčešće imaju policistične jajnike, koje imaju povećane vrednosti AMH i preko 20 antralnih folikula i veoma jak odgovor na stimulaciju čak i pri niskim dozama gonadotropina. Ovakve pacijentkinje su sklone teškoj komplikaciji stimulacije koju nazivamo ovarijalni hiperstimulacioni sindrom ( OHSS ).
- Postupak stimulacije ovulacije najčešće traje 8-12 dana a završava se kada imamo 3 ili više zrelih folikula srednjeg promera, više ili jednako od 18 mm. Poželjno je da debljina endometrijuma u tom periodu bude veća ili jednaka od 8mm. Kada se stvore uslovi stimulaciju završavamo tzv. stop injekcijom koja dovodi do finalnog sazrevanja jajnih ćelija, koje se dešava u narednih 36 časova.
- Da bi se bolje razumela stimulacija ovulacije potrebno je znati da u toku svakog ciklusa dolazi do sazrevanja samo jednog folikula odnosno jedne jajne ćelije koja se oslobađa ovulacijom dok ostali antralni folikuli degenerišu odnosno ne razvijaju se. Prilikom stimulacije ovulacije dodajemo gonadotropine (FSH,ili kombinacija FSH i LH) u većoj dozi nego što proizvodi organizam žene u prirodnom ciklusu, te na taj način podstičemo i ostale antralne folikule, koji bi inače degenerisali, da se razvijaju. To omogućava da se umesto jedne jajne ćelije dobije veći broj jajnih ćelija, nakon oplođenja tih jajnih ćelija veći broj embriona, a time i veću šansu za dobijanje kvalitetnih embriona.
Treći korak: aspiracija
Aspiracija jajnih ćelija je intervencija koja se radi u kratkotrajnoj anesteziji kada se uz pomoć vaginalne sonde sa iglom koja je fiksirana uz sondu, i pod kontrolom ultrazvuka prolazi kroz zid vagine i aspiriše svaki folikul veličine ≥ 15mm. Tako dobijene jajne ćelije preuzima embriolog u laboratoriji. Nakon oplođenja jajnih ćelija dobija se i određeni broj embriona koji se vraćaju u matericu.
Četvrti korak: embriotransfer
Embriotransfer je vraćanje embriona u šupljinu materice. Najčešće vraćamo dva ili jedan embrion dok preostale embrione koji su odgovarajućeg kvaliteta zamrzavamo. Zamrznuti embrioni se mogu vratiti u nekom narednom spontanom ciklusu bez stimulacije i mogu se koristiti za ostvarivanje naredne trudnoće.
Peti korak: određivanje Beta HCG
Četrnaest dana nakon embriotransfera radi se određivanje Beta HCG-a, a nakon 35 dana ultrazvučni pregled radi potvrde vitalnosti ploda odnosno srčane radnje. U periodu nakon embriotransfera potrebno je upotrebom progesterone ili uz dodatak estradiola i drugih medikamenata podržati razvoj trudnoće jer nakon aspiracije žuto telo jajnika nije dovoljno funkcionalno odnosno ne luči dovoljno hormona kao žuto telo u prirodnom ciklusu koji su neophodni za održavanje trudnoće.